کبیر کوه
منطقه حفاظت شده کبیر کوه ، ایلام
نام انگلیسی : Kabir Kouh protected area
نام فارسی : منطقه حفاظت شده کبیر کوه
منطقه حفاظت شده کبیر کوه با وسعتی در حدود 1665 هکتار در استان ایلام واقع شده است. حيات وحش این منطقه عبارتند از كل و بز ، خرس و پلنگ و در زيستگاههاي جنوبي و نواحي دشتي و تپه ماهورها حيواناتي نظير قوچ، ميش و آهو نیز زيست ميكنند.
كبيركوه مهمترين و بزرگترين رشته كوه استان ايلام است كه در محل به نامهاى «كَوِر» يا «كَوَرْ» معروف است . طول اين رشته كوه 160 كيلومتر است كه در جهت شمال غربى ـ جنوب شرقى به صورت ديوارى منظم امتداد دارد . بلندترين قله كبيركوه «كان صيفى» نام دارد كه در ناحيه «ورزين يا ورزرين» واقع شده است . اين قله 3050 متر از سطح دريا ارتفاع دارد .
شهرستانهاى دهلران ، مهران ، آبدانان در غرب كبيركوه قرار دارند و درهشهر در شرق اين رشته واقع است . شهرستانهاى ايلام ، شيروان و چرداول و ايوان در كوهستانهاى شمال و شمال شرقى استان واقع شدهاند .
نام و تاریخچه
منطقه حفاظت شده کبیرکوه بر اساس مصوبه شماره 216 مورخ 25/ 7/1380 و به استناد بند الف ماده 3 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و با وسعتی معادل بیست هزار هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده جنگلی تعیین شده است. از آن تاریخ به بعد منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونههای گیاهی و جانوری بوده و امروزه این منطقه یکی از مناطق شاخص استان ایلام در راستای تنوع گیاهی و جانوری است.
موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده جنگلی کبیرکوه منطقهای کوهستانی بوده که در مختصات جغرافیایی E4655 تا E4720 طول شرقی و N3310 تا N3315 عرض شمالی در شهرستان دره شهر استان ایلام واقع شده است .
حد و حدود قانونی
حد و حدود منطقه حفاظت شده جنگلي کبیرکوه به شرح ذیل تعيين شده است:
شمالاً: از پشته ارشت در امتداد زمينهاي كشاورزي و خطالرأس پشتههاي بدره، لارت، گردكانه، زرانگوش، سيكان و در همان امتداد به سراب سيكان و فرهادآباد تا منتهي شود به جاده مالرو به سراب درهشهر.
شرقاً: از سراب درهشهر و منتهي اليه طرح جنگلكاري و در مسير جاده آسفالته درهشهر به آبدانان تا ارتفاعات كبيركوه.
جنوباً: از ارتفاعات كبيركوه به سمت غرب در امتداد خطالرأس كبيركوه تا منتهي شود به ارتفاعات مشرف به آبريز شهرك وليعصر.
غرباً: از ارتفاعات مشرف به شهرك ولي عصر به پادامنه كبيركوه و پشته ارشت.
راههاي ارتباطي
در اطراف منطقه حفاظت شده کبيرکوه دو جاده ايلام - دره شهر در شمال و جاده دره شهر- آبدانان که مرز شرقي منطقه را تشکيل ميدهد، وجود دارد. از اين راهها، راههاي فرعي ديگري وارد منطقه ميشود. مهمترين اين راهها عبارتند از جاده فرعي (آسفالته) آبهر پائين - امامزاده پيرمحمد (پشته لارت). جادهي خاکي شهرک وليعصر- پشته ارشت (شمال غرب منطقه) و جادههاي فرعي ديگري مانند پشته زيد، فرهادآباد، زرانگوش، سيکان و... که از مرز شمال وارد منطقه ميشوند، وجود دارد. در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده کبيرکوه و در مسير جاده ملکشاهي - ميمه در منطقه مله خان کشته جاده خاکي وجود دارد که به ارتفاعات جنوبي کبيرکوه متصل ميشود و قسمتهايي از آن در سالهاي گذشته تخريب شده است. در داخل منطقه حفاظت شده جادههاي خاکي و مالرو زيادي وجود دارد که از ذکر نام آنها خودداري ميشود.
با توجه به کوهستاني بودن منطقه، تنها روستاي فرهاد آباد در قسمت شمال شرقي منطقه واقع شده است که فعاليت معيشتي اين روستا کشاورزي و دامداري سنتي است. در پيرامون منطقه حفاظت شده و در مسير جاده ايلام- دره شهر روستاها و آباديهاي زيادي واقع شدهاند که با توجه به وجود رودخانه سيمره و زمينهاي کشاورزي مناسب حرفهي کشاورزي از رونق خوبي برخوردار است، بطوري که شغل اغلب ساکنين اين روستاها بر اين اساس مبتني شده است. همچنين در برخي از روستاها، دامداري نيز از مهمترين فعاليتهاي معيشتي است و روستائيان برای چراي دامهاي خود از مراتع داخل منطقه حفاظت شده بهرهبرداري ميکنند و در برخي مواقع نيز به محيط زيست منطقه خساراتي وارد مي نمايند.
با توجه به وجود پديدههاي فيزيکي و زيستي با ارزش و منحصر به فرد فراوان مانند چشمهها، آبشارها، غارها، صخرهها، درههاي عميق، زندگي عشايري، حيات وحش، پوشش گياهي و آثار تاريخي و فرهنگي در سطح منطقه حفاظت شده کبيرکوه صنعت اکوتوريسم را ميتوان توسط مردم بومي منطقه توسعه داد و از اين طريق ضمن کسب درآمد از تخريب منطقه جلوگيري نمود. برای رسيدن به اين مهم نياز به آموزش مردم بومي و معرفي ارزشهاي اکوتوريستي منطقه ميباشد که ميبايست از طريق سازمانها و ادارات ذيربط انجام شود.
مهمترين روستاهاي پيرامون منطقه عبارتند از شهرک ولي عصر، آبهر بالا و پايين، زيد، زرانگوش، فرهاد آباد، سيکان، جهانگير آباد، عباس آباد، هندميني، هرانمر، دول گلاب، وحدت آباد، قلعه تسمه، اسلام آباد، چغاپوکه. شهرهاي بدره و دره شهر از مهمترين نقاط شهري پيرامون منطقه حفاظت شده هستند که در شمال و شمال شرقي منطقه حفاظت شده کبيرکوه واقع شدهاند.
وضعيت طبيعي
پستي و بلندي
منطقه حفاظت شده کبيرکوه با مساحتي حدود 20 هزار هکتار، منطقه اي است کوهستاني از سلسله جبال زاگرس که در دامنه ارتفاعي 950 تا 2790 متر از سطح دريا قرار دارد. این منطقه به لحاظ داشتن تنوع ارتفاعي داراي اکوسيستم هاي مختلف بوده که اغلب غير قابل دسترس هستند و نسبت به ساير مناطق، به صورت بکر و دست نخورده باقي مانده اند. همچنين به دليل پويا بودن بسياري از مراحل توالي گياهي را در بر مي گيرد. با توجه به تنوع و تغييرات شرايط فيزيکي که در سطح منطقه وجود دارد، علاوه بر برخورداری از غناي زيستي داراي ارزش هاي گردشگري و اکوتوريسم بالايي نيز مي باشد.
براساس مشخصات ارتفاعي، شيب و برخي تظاهرات ريخت شناسي عوارض زمين به ترتيب عبارتند از کوهستان، تپهماهور و دشت سر.
واحد کوهستان قسمت اعظم منطقه را فراگرفته است. در اين واحد، تيپ حوزههاي سنگي تقريباً در همه جا رخنمون داشته و داراي شيب خيلي تند و فاقد خاک مناسب (تنها در لا به لاي درز و شکاف و بين بريدگيهاي سنگي و تخته سنگها خاک مناسب وجود دارد) است. اين واحد همچنين بيش از 85 درصد سطح منطقه را تشکيل ميدهد. در اين منطقه به لحاظ داشتن منابع آبي فراوان چشم اندازهاي زيبايي ايجاد شده است که داراي ارزش فراواني است. مهمترين کوهها و درههاي منطقه عبارتند از :
کوهها
با توجه به اينکه شيب شمالي کبيرکوه به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده لذا تمام مرز جنوبي منطقه را ارتفاعات و کوههاي کبيرکوه تشکيل ميدهد (تقريباً بيش از 85 درصد منطقه). در قسمت شمال منطقه حفاظت شده نيز کوههای کم ارتفاعتري نسبت به مرز جنوبي قرار دارند که عبارتند از کوههاي پشته ارشت، پشته لارت، زيد، زرانگوش، فرهاد آباد، سيکان و دره شهر که داراي پوشش مرتعي بوده و دامنههاي آنها اغلب به لحاظ برخورداري از خاک مناسب جهت کشاورزي مورد استفاده قرار ميگيرند.
درهها و تنگهها
همان گونه که اشاره شد قسمت اعظم منطقه را کوهستان تشکيل ميدهد که در بين آنها درههايي عميق ايجاد شدهاند. این مناطق به لحاظ داشتن پوشش گياهي منحصر به فرد، چشم اندازهاي زيبا، منابع آب، حيات وحش و... از ارزش اکوتوريسمي بالايي برخوردار است که مهمترين آنها عبارتند از درههاي پشته ارشت، گردکانه، لارت، زرانگوش، زيد، فرهادآباد، سيکان، دره شهر که هر کدام از آنها داراي سيماي طبيعي و پوشش گياهي متفاوتي است. در شکل 10 تصاویری از دره های مذکور ملاحظه می گردد. شکل 11 انبارهای قدیمی غلات را بهمراه خرابه های روستای زید در تنگه زید نشان می دهد. همچنان که در شکل ملاحظه می گردد این تنگه از جذابیت خاصی برخوردار است و می تواند در بحث
طبیعت گردی نقش مهمی را ایفا نماید.
آب و هوا و اقليم
در منطقه حفاظت شده کبيرکوه ميانگين بارندگي سالانه .4/350 ميليمتر و بطور متوسط بارندگي به ازاء هر روز باراني 1/10 ميليمتر خواهد بود. با استفاده از معادله رگرسيون خطي تغييرات بارندگي نسبت به ارتفاع به شرح ذيل است:
P167/0+97/318= H
بنابراین به ازاء هر کيلومتر افزايش ارتفاع در منطقه، بارندگي 162 ميليمتر افزايش پيدا خواهد کرد. دامنه نوسانات بارندگي در منطقه بين 350 تا 750 ميليمتر متغیر است. همچنين براساس بررسي روند تغييرات بارندگي ساليانه هر يک دوره 5 ساله تغييرات بارندگي ترساليها 3/460 و در خشکساليها 6/234 ميليمتر گزارش شده است. بررسيها نشان ميدهد که 4/99 درصد بارندگيها در فاصله بين آبان تا ارديبهشت ماه اتفاق ميافتد و6/1 درصد ديگر در پنج ماه بقيه رخ ميدهند. همچنين خشکترين فصل، تابستان (بدون بارندگي) است. زمستان پر بارانترين فصل سال در منطقه است.
منطقه حفاظت شده کبيرکوه کوهستاني بوده و از نظر حرارتي داراي اقاليم گوناگوني است و متوسط درجه حرارت در نقاط مختلف آن متفاوت است. تجزيه و تحليلهاي انجام شده نشان ميدهد که به ازاء هر کيلومتر افزايش ارتفاع ميانگين دماي ساليانه 8/5 درجه سانتيگراد کاهش مييابد. بنابراين ميانگين ساليانه دما در ارتفاعات مختلف بين 5 -20 درجه سانتيگراد متغير است.
متوسط حداکثر ساليانه دما در ارتفاعات مختلف بين 15 -30 درجه سانتيگراد و ميزان متوسط حداقل ساليانه دما در ارتفاعات مختلف (2-) - 16 درجه سانتيگراد تغییر میکند. حداکثر مطلق دمای منطقه براساس اطلاعات ايستگاه هواشناسي ايلام 47 درجه سانتيگراد، حداقل مطلق دما 15- درجه سانتيگراد، متوسط حداکثر دما 7/21 و متوسط حداقل دما 6/11 درجه سانتيگراد ميباشد. ميانگين رطوبت نسبي سالانه منطقه 1/47، حداکثر مطلق ساليانه 1/56 و حداقل مطلق ساليانه 1/39 درصد است. مرداد ماه کمترين ميزان رطوبت نسبي و بهمن ماه بيشترين ميزان رطوبت نسبي را دارا هستند. براساس آمار و اطلاعات موجود ميانگين تبخير و تعرق پتانسيل روزانه (روش بلاني کريدل) 58/4ميليمتر در روز تعيين ميگردد.
ميانگين سرعت باد در هيچ يک از ماههاي سال از 7 متر در ثانيه تجاوز نميکند. سرعت سريعترين بادها گاهي از 20 متر تجاوز ميکند. جهت غالب بادها عموماً بادهاي غربي است و در ماههاي پاييز شدت و فرکانس بادها نسبت به فصول ديگر ضعيفتر است.
اقليم منطقه براساس پارامترهاي هواشناسي موجود در روش دومارتن، نيمه مرطوب سرد است و در روش آمبرژه با توجه به پارامترهاي دما، بارندگي و ارتفاع داراي سه نوع اقليم به هم مرتبط ميباشد که عبارتند از: اقليم نيمه خشک معتدل (تا ارتفاع 1014 متر از سطح دريا)، اقليم نيمه خشک سرد (تا ارتفاع 1292 متر)، اقليم نيمه مرطوب سرد (از ارتفاع 1950 متر). در شکل زیر تفاوت پوشش گیاهی ارتفاعات مختلف که ناشی از تفاوت اقلیم و سازند زمین شناسی است بخوبی نمایان می باشد.
زمين شناسي
منطقه حفاظت شده کبيرکوه در واحد زمين شناسي زاگرس چينخورده و يا زاگرس خارجي واقع شده و ليتولوژي آن را عموماً سنگهاي رسوبي تشکيل ميدهد. سنگهاي آذرين و دگرگوني و به تبع آن کانسارهاي فلزي در اين منطقه وجود ندارد. اين واحدهاي زمينشناسي در پيدايش و تکامل پوشش گياهي و تنوع زيستي منطقه و تشکيل زيستگاههاي حيات وحش نقش به سزايي را ايفا مينمايند. واحدهاي زمين شناسي و رسوبات موجود به علت فشارهاي جانبي از دو سوي شمال شرقي و جنوب غربي، طوري چين خوردگي پيدا کردهاند که بصورت مجموعهاي از آنتيکلينوريوم درآمدهاند. در نتيجه طاقديسها و ناوديسهاي متعددي به وجود آمده اند که در واقع تشکيل دهنده کوهها و درههاي منطقه هستند.
خصوصيات سازندهاي رسوبي موجود در سطح منطقه بطور خلاصه به شرح ذيل است:
الف- تشکيلات دوران دوم
1- سازند گرو (گارو): اين سازند با ليتولوژي آهک شيلي و مارني به صورت پنجره تکنونيکي و با رخنمون کم در شمال غربي کبيرکوه ديده ميشود. سن اين سازند مربوط به کرتاسه تحتاني است.
2- سازند سروک: اين سازند بيشترين گسترش را در کبيرکوه دارد و در مرکز و لابلای تاقديسها و
خط رأس کبيرکوه بصورت عمده ديده ميشود و از سازندهاي شاخص حوزه محسوب ميگردد. اين سازند شامل بخش هاي ذير است:
- بخش نازک لايه فوقاني شامل آهکهاي ريزدانه خاکستري مقاوم که آهندار نيز هستند.
- بخش مياني شامل گل سفيد تودهاي همراه با ندولهاي سيليسي به رنگ قرمز مايل به قهوهاي که بر روي آن 408 متر آهکهاي قهوهاي ضخيم لايه و تودهاي همراه با قطعاتي از روديستها قرار گرفته است.
- بخش ضخيم لايه تحتاني: شامل رسوباتي بصورت آهکهاي خاکستري و تيره تا سياه رنگ بسيار ريزدانه و متراکم همراه با لايه هاي مارني خاکستري.
3- سازند سورگاه: اين سازند شامل شيلهاي پيريتدار به رنگ خاکستري تيره متمايل به سياه و آهکي ريزدانه و نازک لايه ميباشد. گسترش اين سازند در منطقه کم بوده و بصورت نوارهايي در کنار سازند سروک در شمال غربي کبيرکوه ديده ميشود. سن اين سازند کرتاسه است.
4- سازند ايلام (کرتاسه): مقطع تيپ اين سازند شامل آهک رسي خاکستري تا سفيد مايل به قهوهاي است. اين سازند همراه با سازندهاي سروک و سورگاه در گروه بنگستان جاي ميگيرد. بيرونزدگي اين سازند را در منطقه حفاظت شدهي کبيرکوه به خصوص پشته سيکان و کلم ميتوان يافت.
5- سازند گورپي (کرتاسه بالايي): شامل مارن، شيلهاي تيره و آبي رنگ و آهکهاي مارني است. بخش مياني سازند گورپي بخش آهکي امام حسن ناميده ميشود که در بخشهاي جنوبي منطقه حفاظت شده کبيرکوه قابل تشخيص است.
ب- تشکيلات دوران سوم:
1- سازند پابده: اين سازند شامل شيل و آهک رسي خاکستري است بخش بالايي آن مرکب از شيلهاي سيلتي و ماسهايي و آهکهاي مارني نازک لايه و بخش زيرين آن شامل شيل ارغواني تا آبي تيره است. اين سازند گسترش بسيار کمي در کبيرکوه داشته و بطور عمده در دينارکوه ديده ميشود.
2- سازند تله زنگ: ليتولوژي اين سازند شامل آهک تيره رنگ با لايهبندي متوسط و فسيلدار با سن پالئوسن تا ائوسن مياني است. مقطع اين سازند در جنوب شرقي منطقه حفاظت شده کبيرکوه مشاهده ميشود.
3- سازند گچساران: اين سازند از يکسري رسوبات شامل مارنهاي رنگين همراه با ژيپس (گچ آبدار)، نمک و لايههاي رسي تشکيل شده است. اين سازند در مقايسه با بقيه سازندهاي زمينشناسي در سطح استان ايلام، بيشترين پوشش سطح را به خود اختصاص داده است.
4- سازند بختياري: اين نوع رسوبات مربوط به اواخر مرحله کوهزايي است و در يک محيط پرانرژي تشکيل شده اند. اين رسوبات شامل کنگلومراي ضخيم با گردشدگي فراوان و حاوي دانههاي سيليس قرمز رنگ ميباشد.
خاکشناسي
منطقه حفاظت شده کبيرکوه داراي کوههاي بلند و تپههاي مرتفع تا زمينهاي مسطح است.. فلاتهاي با پستي و بلندي کم تا متوسط بدون سنگريزه بر روي مواد آهکي که شيب عمومي آنها 2 تا 10 درصد حاوي خاکهاي عميق با بافت سنگين و خيلي سنگين همراه با تجمع مواد آهکي در لايههاي زيرين يعني Cambisols Calcic و Eutric Cambisol بوده و در بعضي قسمتها مقداري سنگريزه در سطح و مخلوط با خاک به چشم ميخورد.
ارتفاعات بالاتر قسمت غرب - شمال غرب شامل تپه هاي نسبتاً جنگلي اکثراً با قلل حدود متشکل از سنگهاي آهکي و يا مارني ميباشد. شيب عمومي آنها بين 25 تا 50 درصد است و ارتفاع آن از سطح دريا بين 1000 تا 2000 متر ميباشد. شامل خاکهاي کم عمق تا نيمه عميق سنگريزهدار (Calcic Regosols) اکثراً داراي پوشش جنگلي بلوط با تراکم متوسط و در بعضي قسمتها با بيرون زدگيهاي سنگي (Lithosols) ديده مي شود.
در اين قسمتها شيب عمدتاً تند، محدوديت عمق خاک و فرسايش عمل نموده است. قسمتهاي بعدي که بيشترين درصد آن خاکهايي با مشخصات ذير است، شامل مناطق غربي و شرقي و سرتاسر منطقه را شامل ميشود، يعني ارتفاعات 1200 تا 2500 متر و ... شامل کوههاي جنگلي نسبتاً مرتفع با فرسايش متوسط و بيرون زدگيهاي سنگي زياد آهکي که شيب آنها بين 40 تا 100 درصد بوده و شامل خاکهاي کم عمق تا نيمه عميق سنگريزهدارCalcaric Regosols ، Lithosols است. گياهان طبيعي آن جنگلهاي بلوط و بنه با تراکم متوسط توأم با گياهان استپي است و در بعضي قسمتها تشکيلات مارني ديده ميشود.
ارتفاعات بالاتر در سرتاسر منطقه حفاظت شده کبيرکوه شامل کوههاي بسيار مرتفع با قلل مدور متشکل از سنگهاي آهکي سخت و شيب 60 تا بيش از 100 درصد اکثراً بدون خاک و در بعضي قسمتها خاکهاي بسيار کم عمق غير يکنواخت (Lithosol) عاري از پوشش گياهي و يا بوتههاي بسيار پراکنده و در بعضي قسمتها قلل تيز و کشيده ديده ميشود. محدوديت اساسي مناطق مذکور شامل شيب بسيار تند، عدم وجود پوششی روی خاک و فرسايش بسيار زياد است. برخي دامنههاي منطقه حفاظت شده کبيرکوه شامل تپههاي کم ارتفاع بريده بريده و فرسايش يافته متشکل از مارنهاي گچي، ماسهاي، آهکي و کنگلومرایی با شيب 20 تا 40 درصد و خاکهاي کم عمق تا عميق سنگريزهدار ميشود که عمده ترین آنها عبارتند از Lithosols، Calcaric Regosols و Gypsiferousmarls.
منابع آب
مهمترين رودخانه دائمي در محدودهي منطقه حفاظت شده کبيرکوه، رودخانه سيکان با متوسط دبي ساليانه 41/2 متر مکعب در ثانيه و کل حجم آب 05/76 ميليون متر مکعب در سال ميباشد. ساير آبراههها فصلي بوده و يا از آبدهي ناچيزي برخوردارند، ولي چشمهها در منطقه حفاظت شده کبيرکوه از مهمترين منابع آبي منطقه هستند که در تمام سطح منطقه پراکنش دارند .. چشمههاي پينه، آب غار سنعلي، باريک، گيژگه، دستاوش، دربندزده بالايي و پائين، ريش کل، گلال کش، پل بيد، چاه کوچکه، باريکه دروازه، سراب لارت، چشمههاي دامنه منطقه امامزاده پيرمحمد، چشمه باغ جنت، النج بالايي و پاييني، بيد، تخت آب، پلنگ آب، کل ساه، برآفتاب، مليچک سا، کاکاه، گوسال دزد، بيد هفت سال، سرطاف سراب دربند، ورکمر، سياتنگ، نازي کش، چل خرسان، خرساب و ... از مهمترين چشمههاي منطقه هستند.
در منطقه چاه های متعددی وجود دارد که عبارتند از چاه چالگه، ميان، گلين، شوقعلي، پلکه، الويزان، چاههاي دومله لارت، چاه سراب زرانگوش. با توجه به اينکه تمامي آبهاي منطقه سرانجام وارد رودخانه سيمره ميگردند، حوزه آبخيز منطقه حفاظت شده کبيرکوه زير حوزه رودخانه سيمره محسوب ميشود.
منابع آبي اشاره شده در منطقه حفاظت شده کبيرکوه علاوه بر اين که غناي زيستي منطقه را ارتقاء دادهاند، باعث بوجود آوردن چشماندازهاي منحصر به فرد شدهاند که شرايط مناسبي را برای توسعه صنعت گردشگري و اکوتوريسم در منطقه فراهم نمودهاند، بطوري که در حال حاضر گردشگران زيادی سالانه از قسمتهاي مختلف از جمله پشته لارت، زرانگوش و... که داراي چشم اندازهاي زيبا بخصوص منابع آبي فراواني هستند، بازديد ميکنند. البته بسياري از منابع آبي مانند چشمهها و چاهها در داخل منطقه حفاظت شده در حال حاضر توسط بوميان محلي، کشاورزان و دامداران منطقه ساماندهي شدهاند و برای مصارف مختلف شرب، کشاورزي، دامداري و... مورد استفاده قرار ميگيرند که لازم است با نظارت دقيق و اعمال مديريت صحيح حق آبه محيط زيست منطقه رعايت شود و مانع از خشک شدن و تخریب آنها گردد. بسياري از چشمهها که در ارتفاعات بالادست منطقه حفاظت شده واقع شده و از دسترس مردم بومي دور هستند، مورد استفاده حيات وحش قرار ميگيرند و از اين نظر نيز حائز اهميت هستند.
تنوع زیستگاهی
پوشش گیاهی
با توجه به شرایط اقلیمی متنوع منطقه، پوشش گیاهی منطقه بخصوص در مناطق بالادست از تنوع زیادی برخوردار است. در این منطقه 8 تیپ گیاهی تاکنون بشرح ذیر مورد شناسایی قرار گرفته است:
تیپ Astragalus spp. – Annual grasses : این تیپ تا ارتفاع 800 متری و عمدتاً در زمینهای زراعی منطقه دیده میشود.
تیپ Astragalus spp. – Amygdalus : این تیپ در ارتفاع حدود 1100 متری و بر روی تشکیلات آسماری منطقه واقع شده است.
تیپ Trifolium – Astragalus spp. : این تیپ در وسط حوزه و بر روی تشکیلات پابده واقع شده است.
تیپ Trifolium – Hordeum : این تیپ در طبقه 1200 تا 1600 متری حوزه و بر روی تشکیلات گورپی دیده میشود.
تیپ Bromus –Trifoliom : همین تیپ در ارتفاع 900 تا 1600 متری از سطح دریا و بر روی لغزشی که بصورت درهم ریختگی سازندها وجود دارد.
تیپ Amygdalus- Echinops : این تیپ در محدوده ارتفاعی 1000تا 1500 متری و بر روی تشکیلات ایلام سورگاه واقع شده است.
تیپ Amygdalus – Astragalus: این تیپ در محدوده ارتفاعی 1700 تا 2400 متری و بر روی تشکیلات زمین شناسی سروک واقع شده است.
تیپ Acantholimon – Astragalus: این تیپ در محدوده 1700 متری به بالا و بر روی تشکیلات سروک واقع شده است.
منطقه حفاظت شده کبیرکوه دارای پوششی جنگلی و مرتعی بوده که در اطراف محور ارتباطی ایلام – دره شهر و ارتفاعات مشرف به این محور بدلیل بهرهبرداری مفرط و بیرویه از پوشش نباتی در معرض تخریب شدید قرارگرفته است، بطوریکه اراضی در سطوح بسیار وسیع در اثر فرسایش خاک به اشکال مختلف شیاری و خندقی درآمده است. همچنین بهرهبرداری از درختان جنگلی بمنظور تأمین علوفه دامها و یا استحصال محصولات فرعی و مصارف روستائی موجب نابودی درختان با ارزش شده و بجای آنها درختچهها و بوتههای خاردار نظیر گون، پلاخور، ارژن (ارجنگ)، محلب و ... جایگزین شده است. از گونههای گیاهی دیگری که نشان دهنده سیر قهقرائی مراتع این ناحیه می باشد، میتوان انواع فرفیون – خارگونی، اوپه و انواع شکرتیغال را نام برد. در دامنههای کبیرکوه وضعیت پوشش گیاهی بتدریج تغییر یافته و هرچه از روستاها دورتر شده و به مناطق کوهستانی نزدیک می شود پوشش گیاه وضع بهتری پیدا میکند.
هرچه به ارتفاعات منطقه نزدیک شویم گونههای درختی که غالبیت با بلوط ایرانی است، بصورت گونههای غالب ظاهر میشوند. در منطقه حفاظت شده کبیرکوه و در نزدیکی شهر بدره و در پشته بدره یکی از گونههای نادر درختی بنام لرگ (Pterocarya fraxinifolia) در اطراف آبراههها و چشمههای منطقه با حدود 100 پایه وجود دارد که نظر هر بینندهای را در آن منطقه به خود جلب میکند .
تنوع جانوري
غناي بيولوژيك هر منطقه طبيعي، متناسب با تنوع زيستگاههاي آن ميباشد. زيستگاه محلي است كه يك گونه بدون توجه به موقعيت مشخص آن در اكوسيستم از نظر تغذيه و رابطه با ساير گونهها در آن زندگي کرده و نيازهاي زيستي خود را برآورده ميسازد. اين تعريف بيانگر آن است كه زيستگاهها ميتوانند داراي طيف وسيع و متنوعي باشند. گستره كوهستاني منطقه حفاظت شده كبيركوه با داشتن مناطق صعبالعبور، شكافها و حفرههاي دور از دسترس و همچنين ارتفاعات بلند و درههاي عميق و داشتن پوشش گياهي متنوع، چشمهسارها و آبشخورهاي فراوان، به عنوان يك اكوسيستم كلان، آسيبپذير و حاشيهاي محسوب ميشود.
اين قبيل اكوسيستمها بنا به ماهيت سرشتي خود بسيار آسيبپذير و شكننده ميباشند و در صورت برهم خوردن تعادل اكولوژيك، برگشت پذيري آنها به شرايط اوليه بدليل محدوديتي كه در ترميمپذيري خود دارند، بسيار دشوار ميباشد. البته ماهيت شكننده و آسيبپذير اين قبيل اكوسيستمها به معناي بيفايده بودن آنها نيست، بلكه استفاده نابجا و ناديده گرفتن ظرفيت آنهاست كه موجوديت اين مناطق را در معرض تهديد قرار ميدهد. چراي بيرويه دام، تخريب مراتع و نابودي پوشش گياهي در اثر انواع توسعه از جمله مسائل حاد و ديرپاي اين اكوسيستمها از جمله منطقه مذکور بشمار ميروند. به همين دليل ضروري است كه ابتدا طبيعت اين اكوسيستمها تا درجه معيني حفاظت و روند تخريب در آها متوقف شده و سپس استفاده عقلاني و متناسب با قابليتهاي آنها صورت پذيرد.
منطقه حفاظت شده كبيركوه بعلت شرايط خاص پستی و بلندی و برخورداري از صخرهها، تپهماهورها، اراضي كم شيب ناهموار، بيشهزارها و درههاي عميق شامل طيف متنوع زيستگاهي است و بهمين دليل توان بالقوه مناسبي براي ازدياد حيات وحش خصوصاً كل و بز دارد. تهيه شناسنامهاي كامل از حيات وحش اين منطقه نياز به مطالعات وسيع و گستردهاي دارد و آنچه كه در اين بررسي آورده شده است بيانگر بخشی از توان و پتانسيل منطقه مذكور در جلب و حفظ گونههاي مختلف حيات وحش در ردههاي مختلف ميباشد.
الف- پستانداران
رده پستانداران در سراسر جهان شامل سه گروه تخمگذاران، كيسهداران و جفت داران ميباشد. تمامي پستانداران ايران كه عمدتاً وابسته به اقليم حياتي پالئاركتيك هستند به گروه جفت داران تعلق دارند.
در ايران رده پستانداران داراي 9 راسته شامل 33 خانواده با حدود 170 گونه ميباشد كه به ترتيب 57 گونه جوندگان، 38 گونه خفاشها، 30 گونه گوشتخواران، 15 گونه حشرهخواران، 11 گونه نهنگها، 8 گونه زوج سمان، 2 گونه خرگوشها، 1گونه فرد سمان و 1 گونه گاو دريايي شناسايي شدهاند. سهم پستانداران منطقه حفاظت شده كبيركوه از كل پستانداران كشور 19 گونه ميباشد كه در 5 راسته و 12 خانواده بشرح زير قرار گرفتهاند.
راسته حشرهخواران شامل خانواده خارپشت با دو گونه خارپشت گوش بلند و خارپشت اروپايي است كه در دامنهها و علفزارهاي اراضي تپه ماهوري منطقه كبيركوه روزگار ميگذرانند.
راسته خرگوشها شامل يك گونه از خانواده خرگوشهاست كه در اغلب نقاط كبيركوه مشاهده ميگردند.
راسته گوشتخواران با 11 گونه از 5 خانواده، بيشترين تعداد پستانداران منطقه را بخود اختصاص دادهاند. از ميان افراد اين راسته، خانواده سگسانان با گونههاي گرگ، شغال و روباه معمولي در تمام زيستگاههاي منطقه پراكنش دارند. حضور خرس قهوهاي از خانواده خرسها نيز در اكثر زيستگاههاي منطقه گزارش شده است. اين جانور در زيستگاههاي پشته زيد، زرانگوش، لارت و كبيركوه زيست مينمايد. پشته زيد زيستگاه اصلي خرس قهوهاي در اين منطقه است. گونههاي سمور، راسو و رودك از خانواده راسوها در دامنههاي كبيركوه، پشته بدره و كلم زيست مينمايند. همچنين از خانواده كفتارها، گونه كفتار به تعداد نسبتا فراوان در منطقه پراكنش داشته و گونههاي گربه وحشي، سياهگوش و پلنگ كه از خانواده گربهسانان بشمار ميروند، مجموعه گوشتخواران منطقه موصوف را تشكيل ميدهند. پلنگ كه يكي از گونههاي شاخص منطقه كبيركوه محسوب ميگردد معمولا ارتفاعات و مناطق جنگلي را براي زيست انتخاب مينمايد. مناطق پشته لارت، گردكانه، ارشت و ارتفاعات كبيركوه از زيستگاههاي مهم اين حيوان در منطقه بشمار ميروند.
از راسته زوج سمان دو خانواده گاوسانان و خوكها با گونههاي كل و بز و خوك وحشي در منطقه زيست مينمايند. بخشهاي صخرهاي و كوهستاني گردكانه، بدره، پشت لارت و ارشت كه با شرايط زيستي كل و بز تناسب دارند مامن مناسبي براي اين حيوان ميباشند. اين مناطق از جمله زيستگاههاي مهم كل و بز در منطقه كبيركوه ميباشند كه در زمانهاي نه چندان دور جمعيت قابل توجهي از اين حيوان در آنجا روزگار ميگذراندند اما امروزه به تعداد محدودي تقليل پيدا كردهاند. گراز يا خوك وحشي كه در اكثر نقاط منطقه در گلههاي بزرگ ديده ميشوند ايام خود را بهتر از ساير گونههاي حيات وحش اين منطقه سپري مينمايند.
آنچه مسلم است پتانسيل و توان بالقوه اين منطقه در جلب و حفظ گونههاي حيات وحش بيش از آن چيزي است كه در حال حاضر ديده ميشود و بطور حتم با غنيسازي و احياء گونههاي حيات وحش منطقه در صورت كاستن عوامل تهديدكننده آن بويژه شكار غيرمجاز ميتوان حضور گونههاي بيشتري را در منطقه تضمين کرد.
ب- پرندگان
پرندگان گروه قابل توجهي از مهرهداران را تشكيل ميدهند و در طبقهبندي جانوران جايگاه خاصي دارند و از نظر ردهبندي بين پستانداران و خزندگان قرار ميگيرند.
تخمين زده ميشود كه فون پرندگان اقليم حياتي پالئاركتيك حدود 950 گونه را شامل ميشود كه 500 گونه آن را گنجشك سانان تشكيل ميدهند. بخش عمده فون پرندگان ايران مربوط به اين اقليم زيستي ميباشد. عليرغم گستردگي مناطق خشك و نيمه خشك حاكم بر كشور تاكنون بيش از 500 گونه پرنده در اين سرزمين گزارش شده است. براساس آمار ارائه شده از سوي سازمان حفاظت محيط زيست تعداد پرندگان ايران به 502 گونه ميرسد كه در 20 راسته، 79 تيره، 22 جنس و78 خانواده طبقهبندي شدهاند. اين تعداد معادل 6/5 درصد از پرندگان زيستمند خاور ميانه است.
از ميان گونههاي پرندگان ايران 323 گونه در ايران زاد و ولد ميكنند. 90 گونه زمستان گذرند، 24 گونه دارای مهاجرت در فصول بهار و پاییز هستند، 50 گونه خارج از فصل جفت گیری به سواحل جنوبی می آیند. 40 گونه بصورت اتفاقی دیده می شوند. 16 گونه وضعیت نامشخص دارند و 4 گونه نیز از خارج وارد شده اند. همچنین از میان 323 گونه که در ایران زاد و ولد می کنند، 100 گونه كاملا بومياند.
سهم منطقه حفاظت شده كبيركوه از پرندگان ايران كه تاكنون گزارش شده است 46 گونه ميباشد كه در 7 راسته و 19 تيره جاي ميگيرند اين منطقه با توجه به تنوع زيستگاهها از نظر تنوع گونهاي پرندگان نيز غني ميباشد. پرندگان منطقه حفاظت شده كبيركوه از آشيانهاي اكولوژيك اين منطقه به خوبي استفاده مينمايند. وجود پرندگان شكاري گوشتخوار از راستههاي قوشيان و شاهينيان با 10 گونه از جمله با ارزشترين فون پرندگان ساكن اين منطقه بشمار ميروند كه مطابق قوانين و مقررات موجود حمايت شده ميباشند اما نياز به توجه و حمايت ويژهاي هم دارند. استفاده اين پرندگان از جانوران پستاندار كوچك و بزرگ و پرندگان ريز و درشت بيانگر اين نكته است كه از آشيانهاي اكولوژيك غذايي نيز بخوبي استفاده مينمايند.
از راسته گنجشك سانان 25 گونه تاكنون شناسايي شده است كه در صورت مطالعات بيشتر امكان شناسايي گونههاي ديگر از اين راسته و ساير راستههاي پرندگان دور از دسترس نيست.
اغلب گونههاي موجود در منطقه كبيركوه به استثناء تعدادي از گونههاي پرندگان شكاري، در منطقه زاد و ولد و جوجهآوري دارند كه در صورت حراست از زيستگاههاي آنها، هرساله بر جمعيت اين گونهها در منطقه افزوده خواهد شد. فهرست و ويژگيهاي پرندگاني كه تاكنون در اين منطقه شناسايي شدهاند
ج- خزندگان و دوزيستان
خزندگان جانوراني هستند كه از يكصد ميليون سال پيش و قبل از ظهور پستانداران در كره زمين وجود داشتند. در منطقه حفاظت شده كبيركوه گونههاي متعددي از خزندگان زيست مينمايند كه متاسفانه تاكنون مورد توجه و بررسيهاي علمي جدي و درازمدت قرار نگرفتهاند. با توجه به اهميت و نقش سودمند اين گونهها در تعادل طبيعت و جايگاه خاص آنها در زنجيرههاي غذايي و رابطه اكولوژيكي موثري كه خزندگان با ساير موجودات نظير جوندگان دارند و از عوامل كنترلكننده طغيان جمعيت آنها بشمارميروند، جا دارد كه برای شناسايي هرچه بيشتر و بهتر فون خزندگان اين منطقه در برنامههاي مطالعاتي و تحقيقاتي جايگاه ويژهاي اختصاص يابد. فهرست خزندگان شناسایی شده در منطقه مورد مطالعه که مربوط به مارهای منطقه میباشد، در جدول 4 نشان داده شده است.
اهميت منطقه
ارتفاعات كبيركوه همانند ديوارهاي سترگ بخش جنوبي استان ایلام را از نواحي شمالي جدا ميسازد و تنوع آب و هوائي شگرفي را در استان موجب ميشود، بطوري كه در هنگام تابستان دشتهاي جنوبي داراي دمائي معادل 50 درجه سانتيگراد بوده در حالي كه در نواحي شمالي هواي معتدل و خنك را شاهد هستيم. با ديدن برف در نوك قلههاي كبيركوه و مانشت تصور دشتهاي گرم و سوزان در دهلران و مهران در همان مقطع زماني بسيار سخت است و اين همه بواسطه وجود رشته كوه كبير كوه ميباشد.
بلندترين ارتفاع استان با بيش از 2600 متر ارتفاع از سطح دريا در كبيركوه واقع گرديده است. وجود درهها و مناطق صعبالعبور صخرهاي كه همگي ناشي از توپوگرافي كوهستاني منطقه است، جمعيت حيات وحش و گونههاي گياهي ارزشمند را از گزند آسيبهاي طبيعي و انسان ساخت حفظ نموده است، به نحوی که تنوع و ترکم حیات وحش و زیستگاهها و دست نخوردگی نسبی اکوسیستمهای منطقه کاملاً ارزش حفاظتی داشته و در میان مناطق استان نیز برتری آن کاملاً چشمگیر است.
منطقه بدلیل شرایط طبیعی و برخورداری از تنوع زیستگاهی، تنوع گیاهی و جانوری دارای ارزشهای پژوهشی، آموزشی و تحقیقاتی زیادی در زمینههای مختلف است که متاسفانه تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
منطقه حفاظت شده جنگلی کبیرکوه نیز از نظر تفرج دارای قابلیتهای زیادی است، بطوریکه به غیر از زیستگاههای طبیعی دارای مکانهای مذهبی و باستانی فراوانی است که پارهای از مسیرهای اکوتوریسمی آن بشرح ذیر هستند:
تفرجگاه پشته لارت
در منطقه حفاظت شده کبیرکوه با توجه به شکل زمین که عموماً صخرهای و دارای شیب تندی است، مرغزارهای نسبتاً کم وسعت (حدود 10-15 هکتار) وجود دارد که مهمترین آنها پشته لارت است. در این ناحیه به لحاظ وجود امامزاده، داشتن منابع آب فراوان، چشماندازهای زیبا مانند صخرهها، غارها، زندگی عشایری و درختان منحصر به فرد در استان بسیار حائز اهمیت است، بطوریکه در حال حاضر گردشگران زیادی سالانه از آن بازدید میکنند.
تنگهها
منطقه حفاظت شده کبیرکوه با توجه به وضعیت شکل زمین و توپوگرافی ویژه و منحصر بفرد دارای تنگهها، درههای زیبا و با ارزش اکوتوریستی به شرح زیر است:
تنگه زرانگوش، زید، سیکان، پشته بدره، دروازه، ارشت، دربند.
غارها
در داخل محدوده حفاظت شده کبیرکوه تعداد زیادی غار کوچک و بزرگ وجود دارد که دسترسی به آنها صرفاً بدون استفاده از تجهیزات و امکانات کوهنوردی و صخره نوردی امکانپذیر نمیباشد. مهمترین این غارها از نظر گردشگری عبارتند از:
- غارهای اطراف امامزاده پیر محمد واقع در پشته لارت که هم اکنون مردم بومی بخصوص عشایر منطقه از آنها بعنوان انبار غله و یا محل نگهداری دام استفاده میکنند.
غار گردکانه یا هفت سال: این غار در دامنه کبیرکوه در پشته گردکانه واقع شده است و اغلب زیستگاه گونه کل و بز میباشد. به منظور دسترسی به آن نیاز به امکانات و تجهیزات کوهنوردی و صخرهنوردی میباشد، لذا از این نظر دارای اهمیت گردشگری است.
- غار دروازه: این غار در پشته ارشت منطقه حفاظت شده واقع شده است. برای دسترسی به آن نیاز به افراد راهنما و بومی منطقه، تجهیزات، امکانات کوهنوردی و صخره نوردی است.
صخرهها
نظر به اینکه قسمت اعظم منطقه حفاظت شده کبیرکوه را صخرههایی با شیب خیلی تند تشکیل میدهد، بنابراین تمام منطقه از این نظر با اهمیت است. مهمترین صخرهها عباتند از دره پشته زرانگوش، زید (شکل 31)، هفت سال و ارشت که از نظر دسترسی آسان و طبیعت زیبا از اهمیت ویژهای برخوردارند.
• امامزاده پیرمحمد (پیرمامه)
این امامزاده در میان دو دره سرسبز و پرآب در دامنههای شمالی کبیرکوه واقع شده است . وجود درختان مختلف از جمله داغداغان و لرگ و چشمههای زیبای منطقه جلوهای زیبا به آن بخشیدهاند.
• دره باستانی محوطه لارت
این دره باستانی با موقعیت جغرافیائی 33 درجه و 15 دقیقه و 16 ثانیه عرض شمالی و 46 درجه و 47 دقیقه و 38 ثانیه واقع در 4 کیلومتری جنوب روستای آبهر پائین از توابع بخش بدره شهرستان دره شهر قرار دارد که از شمال به دره لارت و از جنوب ارتفاعات صخرهای و صعبالعبور کبیرکوه و از شرق و غرب محدود به بلندی کوه بوده و مساحت آن 30 هکتار میباشد.
• اثر باستانی محوطه پشته ارشت
این اثر با موقعیت جغرافیائی 33 درجه و 18 دقیقه و 38 ثانیه عرض شمالی و 46 درجه و 57 دقیقه و 17 ثانیه در فاصله 5 کیلومتری جنوب شهرک ولیعصر در کوهپایههای شرقی کبیرکوه و بر کنار چشمه دائمی پشته ارشت قرار دارد.
اعتقادات مردم بومی منطقه
بستن پارچه و قفل به درختان یکی از اعتقادات مردم بومی و جوامع محلی منطقه محسوب می شود. به درختان جوار امامزاده پیر محمد (ع) در پشته لارت پارچه و قفل جهت استجابت دعا و برآوردن حاجات و نیازها بخصوص توسط افراد مسن بسته می شود. این افراد معتقدند که در صورت باز شدن قفل، حاجات آنها برآورده می شود. همچنین بعضا مشاهده می گردد که برخی افراد جهت نفرین کسی یا رسیدن به هدف خاصی موی سر خود را به این گونه در ختان می بندند.
مشکلات، فعاليت هاي موثر و عوامل تهدید كننده
1- جادهسازي: با توجه به صعب العبور بودن منطقه و وجود درههاي عميق و شيب زياد امكان ايجاد جاده وجود ندارد. فقط در چند مورد در حواشی و دامنههاي آن جادههاي فرعي احداث شده است كه عبارتند از:
- راه ارتباطي ايلام به دره شهر در حاشيه شمالي منطقه
- راه ارتباطي دره شهر به آبدانان كه مرز شرقي منطقه را تشكيل ميدهد.
- جاده خاكي كه از بدره به دامنه شمالي منطقه كشيده شده و عشاير در فصل ييلاق از آن استفاده ميكنند.
- جادههاي متعدد ديگر كه از روستاهاي حاشيه شمالي تا دامنههاي شمالي منطقه كشيده شده است.
- جادهاي كه توسط جهاد سازندگي وقت براي استفاده عشاير منطقه از بخش ميمه زرين آباد به حاشيه جنوبي منطقه و از آنجا به خط الراس كبيركوه كشيده شده و دسترسي به منطقه را بسيار سهل و آسان نموده است.
2- معدن: باتوجه به توپوگرافي بسيار سخت منطقه و عدم امكان بردن امكانات استخراج و اكتشاف معادن خوشبختانه فعاليت معدني چشمگيري در منطقه انجام نمي گيرد. اما اخيرا با احداث كارخانه سيمان بدره در حاشيه ضلع شمال غربي منطقه موافقت گرديده كه احتمال برداشت از برخي معادن حاشيه منطقه در آينده وجود دارد.
3- شكار و صيد غیر مجاز: متاسفانه شكار و صيد بي رويه و غير مجاز، جمعيت حيات وحش منطقه را كاهش داده است اما به نظر ميرسد با اتخاذ تدابير حفاظتي بيشتر توپوگرافي خاص منطقه قدرت حفظ و احياء جمعيت حيات وحش منطقه را داشته باشد.
4- گياه نيمه انگلي لورانتوس گونه های جنگلی منطقه از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است. منطقه حفاظت شده کبیرکوه نسبت به سایر مناطق تحت مدیریت استان کمتر به گیاه نیمه انگلی لورانتوس آلوده می باشد اما در صورت عدم مبارزه با آن این منطقه نیز طی سالیان آینده همانند سایر مناطق آلوده خواهد شد.
5- چراي دام: با توجه به وجود دام تا چهار برابر ظرفيت مراتع استان فشار چراي دام در تمام مناطق كه داراي عرصههاي مرتعي هستند مشهود است كه منطقه حفاظت شده كبيركوه نيز از اين قاعده مستثني نيست.
6- با توجه به صعب العبور بودن منطقه، تبديل اراضي و عبور خطوط نيرو در مناطق حاشيهاي انجام شده و اراضي واقع در داخل منطقه از اين مشكل در امان ماندهاند.
7- عدم وجود یگان حفاظتی.
پیشنهادات
1- تهیه و اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.
2- جلوگیری از دخل و تصرف غیر مجاز و تبدیل اراضی.
3- ساماندهی مراکز تفرجگاهی در منطقه.
4- احداث، تجهیز و راه اندازی دو واحد محیط بانی در منطقه و استقرار 6 نفر نیروی اجرایی و مسلح و اختصاص خودروی صحرایی، موتور سیکلت و پوشش ارتباط بی سیم در منطقه کبیرکوه.
5- جلوگیری از ورود غیر مجاز دام به منطقه.
6- افزایش مشارکت مردم در مدیریت و حفاظت منطقه با توجه به ظرفیت بالا، فرهنگ و تشکلهای غیر دولتی موجود در منطقه.
7- برگزاری دوره های آموزشی و توجیهی زیست محیطی برای ساکنان، عشایر و ذینفعان منطقه.
امكانات كنترلي و نظارتي
با توجه به اينكه هنوز تشكيلات مستقلي براي منطقه حفاظت شده كبيركوه تعريف نشده است لذا حفاظت از عرصههاي طبيعي منطقه توسط ادارات حفاظت محيط زيست شهرستانهاي درهشهر و آبدانان انجام ميشود كه به تازگي محيطباني بدره نيز احداث شده است. اميد است با تقويت كادر آن توسط محيط زيست استان و ايجاد تشكيلات مستقل براي منطقه كنترل و پايش، منطقه ياد شده ساماندهي گردد.
مديريت منطقه
متاسفانه با وجود اهميت فون و فلور غني منطقه با گذشت 10 سال از تصويب آن به عنوان حفاظت شده بدليل تنگناهاي قانوني موجود هنوز تشكيلات اداري مستقلي براي اين منطقه تعريف نشده است.
عرصههاي با ارزش منطقه توسط ادارات حفاظت محيط زيست دره شهر و آبدانان كنترل ميشود كه با توجه به محدوديتهاي امكانات و تجهيزات ادارات ياد شده قطعاً حفاظت از زيستگاههاي غني آن بطور بهينه انجام نميگيرد. همچنین منطقه مذکور فاقد طرح مدیریت بوده و از این رو زونبندی در آن صورت نگرفته است، به همین دلیل حوزه منطقه با توجه به قابلیتهای آن از نظر کاربری، استعداد و هدفهای چندگانه مورد انتظار از یکدیگر تفکیک نشده و با وجود تمام قابلیتها از نظر حفاظتی، پژوهشی، آموزشی و تفرجگاهی بدلیل فقدان طرح مدیریت دارای برنامه مشخصی نبوده و فاقد طرح اجرایی در زمینه مدیریت میباشد. با توجه به صعبالعبور بودن منطقه تعارض به منطقه در حال افزایش است که در صورت عدم توجه به آن و عدم اجرای طرح مدیریت منطقه در آیندهای نزدیک با مشکلات عدیدهای روبرو خواهد شد.